POŁOŻENIE GMINY

Gmina Potok Górny położona jest w południowo zachodniej części powiatu biłgorajskiego. Obszar gminy położony jest na skraju Płaskowyżu Tarnogrodzkiego. W skład gminy wchodzi 12 sołectw: Dąbrówka, Jasiennik Stary, Jedlinki, Kolonia Malennik, Lipiny Dolne, Lipiny Górne-Borowina, Lipiny Górne-Lewki, Naklik, Potok Górny (dwa sołectwa), Szyszków, Zagródki oraz jedna miejscowość bez statusu sołectwa: Lipiny Dolne Kolonia. Gmina posiada dogodne połączenia drogowe, m.in. z Biłgorajem - 30 km i Lublinem, od którego dzieli ją 130 km.

PROFIL GOSPODARCZY

Gmina ma charakter rolniczy, największą część jej powierzchni zajmują grunty rolne oraz lasy i grunty leśne. Najliczniej występującymi glebami na terenie gminy są gleby zaliczane do kompleksu żytniego dobrego, które zajmują powierzchnię ok. 35% ogółu gruntów ornych, ich górne poziomy są najczęściej silnie zakwaszone. Poziom próchnicy gleb w gminie wykazuje skład mechaniczny piasków gliniastych mocnych i w/g klasyfikacji bonitacyjnej są to przeważnie gleby klasy IVa i IVb (54,1%), klasa V zajmuje 27%, a VI - 16,4%. Na glebach tych dobre wyniki daje uprawa roślin o niewysokich wymaganiach (żyto, ziemniaki, mieszanki zbożowe jak również uprawa tytoniu). Gmina jest jednym z największych w województwie producentem tytoniu wysokiej jakości. Tytoń uprawiany jest na 1.120 ha i stanowi 20% łącznej powierzchni upraw.

Na przestrzeni lat 2005-2009 w gminie notowany był stały wzrost liczby podmiotów prowadzących działalność gospodarczą. W roku 2009 ich ilość wynosiła 211. Blisko 80% podmiotów stanowią jednostki prowadzone przez osoby fizyczne w formie jednoosobowej działalności gospodarczej.

Przez gminę przebiega 93,25 km dróg. Drogi o znaczeniu wojewódzkim o łącznej długości 13,7 km stanowią 14,7% dróg. Jest to droga nr 863 Kopki - Krzeszów - Tarnogród – Cieszanów oraz nr 877 Naklik – Leżajsk – Łańcut – Leżajsk – Dylągówka – Szklary. Drogi powiatowe mają łączną długość 34,45 km i stanowią 36,9% dróg. Odcinek o długości 1,6 km ma powierzchnię nieutwardzoną. Drogi gminne stanowią 48,4% łącznej długości dróg w obrębie gminy Potok Górny. Większość z nich ma nawierzchnię gruntową (59,1%). Drogi gminne o nawierzchni utwardzonej, tłuczniowej stanowią 18% dróg gminnych, zaś o nawierzchni twardej bitumicznej – 22,9%.

Sieć wodociągowa mierząca 66,3 km zaspokaja w całości potrzeby gminy, natomiast sieć kanalizacyjna o długości 57,5 km zaspokaja 100% potrzeb gminy, jest ona jednak stale rozbudowywana o nowe przyłącza co zapewnia całkowite zaspokojenie zapotrzebowania na dostęp do ogólno gminnego systemu odprowadzania ścieków. Gmina Potok Górny jest w całości objęta siecią gazową. Długość sieci gazowej w gminie wynosi 63,6 km co w 100% pokrywa zapotrzebowanie.

W roku 2009 liczba ludności gminy Potok Górny sięgała 5500 osób, a mieszkańców w wieku produkcyjnym w stanowił 65%.

ZASOBY PRZYRODNICZE

 Obszar gminy Potok Górny w całości leży w obrębie zlewni rzeki San. Dział wodny niższego rzędu przebiegający w południowej części gminy wyznacza zlewnię Tanwi i Sanu. Większość obszaru gminy należy do zlewni rzeki Tanwi, dopływu Sanu. Na terenie gminy (głównie Naklik, Lipiny Dolne, Szyszkowie) zlokalizowane są także naturalne zbiorniki wodne o niewielkiej (0,5 – 1,0 ha) powierzchni, niektóre okresowo wysychające. Oprócz tego w Lipinach Dolnych jest sztuczny zbiornik wodny, retencyjny o powierzchni 1,7 ha. Wody powierzchniowe odznaczają się niską zasobnością, a ich podstawowa funkcja to funkcja ekologiczna – doliny rzek Borowiny (dopływ Tanwi) i Złotej (dopływ Sanu) są ciągami łącznikowymi między obszarami węzłowymi w systemie przyrodniczym regionalnym i lokalnym. Te ukierunkowane w układzie wschód – zachód rzeczki prowadzą niewielkie ilości wody.

Teren gminy jest dość jednorodny, a głównym jego atutem są lasy. W gminie Potok Górny nie występują obszary przyrodnicze chronione. Obszar gminy położony jest poza projektowanymi systemami ochrony siedliskowo-gatunkowej – NATURA 2000 i CORINE biotopem. Gmina położona jest w zasięgu oddziaływania regionalnego korytarza ekologicznego „Doliny Tanwi”, pomimo że Tanew płynie poza terenem gminy. Zgodnie z planem zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego, dolina Tanwi planowana jest do objęcia ochroną prawną w formie Obszaru Chronionego Krajobrazu „Doliny Tanwi” wraz z przylegającymi lasami. W granicach projektowanego Obszaru znajduje się Las Borowiec położony w północno-wschodniej części gminy. Rejon ten znajduje się w obszarze ochrony uzdrowiskowej „C” wyznaczonym dla miejscowości potencjalnie uzdrowiskowych: Wólka Biska oraz Harasiuki. Obszar gminy powiązany jest funkcjonalnie z doliną rzeki Tanew poprzez system rzeczny Borowiny oraz z doliną Sanu poprzez rzekę Złota Nitka. W systemie ECONET PL Dolinę Środkowego Sanu zaliczono do krajowych obszarów węzłowych. Na terenie gminy Potok Górny występują drzewiaste pomniki przyrody. Są to: lipa drobnolistna w miejscowości Naklik – park podworski – właściciel Stanisław Bucior, brzoza brodawkowata w miejscowości Dąbrówka – własność gminy Potok Górny – przy szkole podstawowej, 8 sztuk robinii akacjowej.

Lasy pełnią istotną rolę w środowisku przyrodniczym i mają wielkie znaczenie gospodarcze. Funkcje ekologiczne lasu to retencja i stabilizacja warunków wodnych, zmniejszenie zagrożenia powodziowego, łagodzenie okresowych niedoborów wody, regulacja klimatu oraz redukcja zanieczyszczeń powietrza. Mają również wpływ na poprawę efektu cieplarnianego poprzez akumulację węgla atmosferycznego. Powodują wzrost wilgotności względnej powietrza, utrudniają rozpraszanie zanieczyszczeń, osłabiają prędkość wiatru. Są także „producentem" olejków eterycznych wpływających regenerująco na organizm. Lasy mają także duże znaczenie gospodarcze, warunkują rozwój wielu branż gospodarki i są odnawialnym surowcem ekologicznym. Stanowią też miejsce wypoczynku, turystyki oraz rekreacji. Lasy w gminie Potok Górny zajmują powierzchnię 2.998 ha (stan na koniec 2007 r.), co daje wskaźnik lesistości na poziomie 26,9% (w powiecie biłgorajskim -38,3%, w województwie lubelskim 22,5 %, a w kraju - 29 %).

Fauna tego terenu zdominowana jest przez zwierzęta środowisk kserotermicznych, a więc ciekawe gatunki ciepłolubnych owadów, jak: cykady, muchówki, motyle oraz ptaków mających tutaj swoje ostoje. Są to ptaki wodne, błotne i drapieżne: czaple siwe, bociany białe i czarne, sowy błotne, bekasy i zimorodki. W lasach żyją zwierzęta łowne: sarny, jelenie, dziki, lisy i dzikie króliki.

W gminie Potok Górny znajdują się rozpoznane w kategorii B + C i udokumentowane złoża piasków, zlokalizowane w Lipinach Górnych. Powierzchnia złoża wynosi 3,57 ha. Średnia miąższość złoża 10 -15,0 m. Zasoby bilansowe wynosiły około 400 tys. ton. Złoże to było eksploatowane przez cegielnię „Harasiuki”.

Złoże kruszywa naturalnego piaskowego „Naklik” usytuowane jest w południowo-zachodniej części gminy Potok Górny, granicząc bezpośrednio ze zwartym obszarem południowo-wschodniej zabudowy wsi Naklik. Powierzchniowo złoża wynosi 4,28 ha.

ZASOBY KULTUROWE

Do najważniejszych antropogenicznych walorów turystycznych znajdujących się na terenie gminy Potok Górny zalicza się następujące obiekty:

Kościół parafialny p.w. MB Częstochowskiej w Lipinach Górnych-Borowina. To drewniany kościół rzymskokatolicki, wybudowany w 1869 roku przez unitów (poprzednio istniała tu stara, drewniana świątynia, również unicka). Od 1875 roku w rękach prawosławnych. Po zakończeniu I wojny światowej przekazany został kościołowi katolickiemu, a w 1920 roku dokonano jego poświęcenia. W związku z przeznaczeniem kościoła do kultu katolickiego częściowo go przerobiono i wybudowano chór. W latach 1924-1928 dobudowano 2 kaplice boczne oraz oszalowano kościół z zewnątrz i pomalowano. W 1950 roku pokryto kościół blachą. W 1981 roku dokonano generalnego remontu. W 1999 roku pomalowano dach, ściany zewnętrzne kościoła oraz założono nową instalację elektryczną. W 2011 roku dokonano remontu dachu, zmieniono pokrycie oraz odnowiono elewację.

Kościół parafialny p.w. św. Jana Chrzciciela w Potoku Górnym. Kościół został wybudowany w latach 1743-1754 z fundacji ówczesnego proboszcza, ks. Grzegorza S. Jastrzębskiego, Teresy Zamoyskiej i Grabińskich (okoliczni dzierżawcy). Konsekrowany 11 grudnia 1754 roku przez bp. Wacława Hieronima Sierakowskiego. Jest to obiekt późnobarokowy, orientowany, murowany z cegły, otynkowany, trzynawowy, bazylikowy z transeptem. Prezbiterium jest jednoprzęsłowe, równej szerokości z nawą główną, zamknięte trójbocznie. W kościele znajduje się zakrystia ze skarbczykiem na piętrze, kruchta (dawny skarbiec). Wyposażony jest w korpus trójprzęsłowy z wąskimi nawami bocznymi, transept o silnie wystających, jednoprzęsłowych ramionach. Kościół parafialny otoczony jest starym murem, krytym dachówką, z kapliczką, bramą, dzwonnicą i furtą na plebanię.

Kapliczka drewniana w Potoku Górnym. Obiekt należy do zespołu kościoła parafialnego p.w. św. Jana Chrzciciela. Kapliczka pierwotnie zawierała figurę Chrystusa Frasobliwego z datą wykonania 1851 rok, która obecnie zaginęła. W zwieńczeniu zachował się pierwotny pazdur i podstawa metalowego krucyfiksu utrwalonego na ikonografii. Nie istnieje dawne ogrodzenie płotkiem z bramką.

Cmentarz parafialny z I poł. XIX wieku w Potoku Górnym. Na cmentarzu parafialnym w Potoku Górnym znajdują się liczne nagrobki z II połowy XIX i początku XX wieku. Jest to cmentarz w kształcie wydłużonego czworoboku, o powierzchni 1,5 ha.

Z charakterystycznych obiektów o znaczeniu sentymentalnym wymienić należy grób zamordowanego w 1943 roku proboszcza księdza Błażeja Nowosada.

Park dworski wraz z murowanym dworem, spichlerzem, oborą i piwnicą dworską w miejscowości Kolonia Malennik. Według najstarszej informacji pochodzącej z 1617 roku można się dowiedzieć, że w folwarku Malennik należącym do Krzeszowa trzymano pawie. Kolejna wzmianka o folwarku pojawia się w 1638 roku przy opisie inwentarzowym Krzeszowa. Brak jest tu wiadomości o folwarku, jego wielkości czy rozplanowaniu do końca XVIII wieku. Sytuacja zmienia się w XIX wieku. Przegląd materiałów archiwalnych rozpocząć można od planu z 1826 roku. Folwark swoim kształtem przypomina dzisiejsze założenie obejmując teren dający się wpisać w prostokąt. Na styku stał dwór. Dojazd do założenia prowadził od strony zachodniej. Na planie występuje również duży zbiornik wodny. Około przełomu wieków XIX i XX doszło do przebudowy folwarku. Przebudowa ta wiązała się z wymianą budynków drewnianych na murowane. Dotyczy to spichlerza, stodoły, stodoły z menażem i obory.

Park dworski w miejscowości Naklik. Zespół dworsko-parkowy leży na wschód od wsi przy skrzyżowaniu dróg do Lipin i do Szyszkowa. Folwark Naklicki zwany pierwotnie Sliweckim został założony po wojnach polsko-kozackich (1648 rok) przez Jana II Zamoyskiego. Zasięgiem swym obejmował tereny wsi Naklik, Kulna oraz Potoka. Wybudowano wówczas rządcówkę, obory, chlew, stajnie, stodołę, spichlerz, kurnik, piekarnie, domy dla służb folwarcznej. Powstał także ogród warzywny. II połowa XVII wieku przyniosła powolny, lecz stały upadek folwarku. W 1730 roku Tomasz Zamoyski puszcza folwark w dzierżawę Franciszkowi Grabińskiemu Podczaszemu Wieluńskiemu. W ciągu dwóch lat nowy użytkownik przebudowuje gruntownie folwark nadając mu nowy kształt i budując nowe budynki. Budynek rządcówki (dworu) stanął w linii drogi do wsi Kulno. Zbudowano go z drewna, składał się z kilku pomieszczeń, posiadał od frontu ganek. Obok niego, wokół prostokątnego dziedzińca wybudowano kuchnię, spichlerz, piwnicę, piekarnię, obory, stajnię, browar. Przed dworem zasadzono sad.

Domy, zabudowania, kapliczki. W Potoku Górnym odnaleźć można zabudowania z początku XX wieku, a nawet prawdopodobnie końca XIX wieku o charakterystycznym wyglądzie dla tego okresu. Obiekty te są w różnym stanie technicznym, często pełnią nadal swoją podstawową funkcję.

W Potoku Górnym przeważa zabudowa zagrodowa. Nowsze budynki charakteryzują się dużą różnorodnością – piętrowe, parterowe, o dachach dwu- i wielospadowych. Starsze budynki wykonane są z barwionego na ciemno drewna, posiadają dachy dwuspadowe, często kryte dachówką.

Charakterystycznym elementem powtarzalnym w zabudowaniach Potoka Górnego są suszarnie tytoniu, coraz częściej nowoczesne – kontenerowe. Związane jest to z masową produkcja tej rośliny na tym obszarze.

Szczególnie cennym obiektem małej architektury sakralnej jest pochodząca zapewne z I połowy XIX wieku kapliczka drewniana w Lipinach. Drewniana, czworoboczna, z trzech stron oszalowana, z czwartej otwarta półkoliście. Daszek namiotowy z pazdurem. Wewnątrz kapliczki usytuowana jest rzeźba św. Jana Nepomucena, ludowa.

Organizatorem życia kulturalnego w gminie Potok Górny są Gminny Ośrodek Kultury i szkoły, będące organizatorami wielu cyklicznych imprez kulturalno-artystycznych.

W gminie Potok Górny swoją działalność prowadzą:

Zespół Tańca Towarzyskiego. Powstał w 2003 roku. Zespół występuje na wszelkiego rodzaju imprezach gminnych i szkolnych prezentując taniec towarzyski.

• Zespół Tańca Ludowego. Powstał w 2004 roku. Zespół występuje na imprezach szkolnych, gminnych i powiatowych prezentując taniec ludowy.
• Gminna Orkiestra Strażacka.

ZASOBY TURYSTYCZNE

Przez gminę Potok Górny przebiega rowerowy szlak Zaborszczyzny.Ma on swój początek przy kościele p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego w Księżpolu, który znajduje się przy drodze wojewódzkiej Lublin-Przemyśl. Długość szlaku wynosi ok. 54 km. Przebiega drogami asfaltowymi, poza krótkim odcinkiem Bukowina - Wola Kulońska - Potok Górny. Terminu Zaborszczyzna (Zaborze) użył po raz pierwszy w pismach hetman i kanclerz koronny Jan Zamoyski w XVI wieku. Nazwa geograficzna Zaborszczyzna odnosiła się do okolic Krzeszowa i Tarnogrodu. Używali jej głównie urzędnicy Ordynacji Zamoyskiej dla określenia obszaru podległego zarządowi dóbr. Nazwa ta funkcjonowała do 6 września 1944 roku, kiedy dekret PKWN zlikwidował Ordynację Zamoyską. Najstarszą wzmiankowaną w XII wieku miejscowością Zaborszczyzny jest Krzeszów. Do najstarszych miejscowości Zaborszczyzny należą także mające XIV-wieczny rodowód, Obsza, Łukowa, Zamch, Chmielek, Babice, Piskorowice, Księżpol. W drugiej połowie XIV wieku dzierżawcą Zaborszczyzny został Iwan Kustra z Obszy.

MIEJSCOWOŚCI

• Dąbrówka
• Jasiennik Stary
• Jedlinki
• Lipiny Dolne
• Lipiny Górne - Borowina
• Lipiny Górne - Lewki
• Kolonia Malennik
• Naklik
• Potok Górny
• Szyszków
• Zagródki